Trong số các tướng lĩnh của Hai Bà Trưng, có một nữ tướng rất đặc biệt, đó là Khâu Ni – vị nữ tướng vốn xuất thân là một nhà tu hành theo Phật giáo.
Khâu Ni công chúa – nữ tướng tu hành theo Phật Giáo
Theo thần tích đền Nhật Chiêu (nay thuộc huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc) thì Nàng A vốn là một cô gái xinh đẹp và rất chịu thương chịu khó (theo tờ thần tích này, cũng có khi được chép là Quách A).
Nữ tu hành yêu nước
Bấy giờ bọn tay sai nhà hậu Hán định bắt Nàng A dâng nạp cho quan đô hộ để lấy thưởng, Nàng A đành bỏ làng vào núi để tu, cũng là để tạm lánh bọn ác quỷ. Từ đó, Nàng A có đạo hiệu là Ni cô Khâu Ni. Nơi Ni cô Khâu Ni tu hành nay chính là chùa Huyền Cổ. Vào thời ấy, quân đô hộ thi nhau ức hiếp dân lành, chúng tàn ác chưa từng thấy, người người đều oán giận, đến cả bậc tu hành như Khâu Ni cũng không thể nào chịu đựng nổi. Khâu Ni liền bí mật tập hợp những người giàu lòng yêu nước và quyết tâm giết giặc để sẵn sàng chờ cơ hội vùng lên.
Nữ tướng sĩ tu hành
Khâu Ni – tướng lĩnh xuất sắc của Hai Bà Trưng
Được tin Hai Bà Trưng cũng đang ráo riết chuẩn bị lực lượng cho một cuộc khởi nghĩa lớn, bà lập tức đem toàn bộ lực lượng của mình về ra mắt Hai Bà. Hai Bà Trưng rất vui mừng, liền phong cho bà làm Tả tướng. Và, chính Tả tướng là một trong những vị tướng có công rất lớn trong trận đánh quyết định vào thành Luy Lâu (Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), khiến cho tướng giặc là Tô Định bị đại bại, phải vất bỏ ấn tín, cạo râu, cạo tóc mà tháo chạy về Trung Quốc.
Tướng lĩnh tài ba
Nhờ công lao này, nàng được Trưng Nữ Vương phong làm Khâu Ni Công chúa và cho cai quản vùng đất nay tương ứng với Yên Lạc (Vĩnh Phúc). Nhưng sau ngày đại thắng chưa được bao lâu thì bà đã lâm bệnh rồi qua đời. Để khắc ghi công trạng và ân đức của Khâu Ni Công chúa, nhân dân ở nhiều địa phương nay thuộc tỉnh Vĩnh Phúc đã lập đền thờ Bà.
Theo GS. Nguyễn Khắc Thuần – Danh tướng Việt Nam
